Η κατάρρευση και η ελπίδα

του Άγγελου Μανταδάκη 

Πηγή ecoleft

  Γιατί έπεσε η Σοβιετική Ένωση πριν από είκοσι χρόνια; Γιατί κατέρρευσε ο «υπαρκτός»; Μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Και ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον κόσμο; Δεν ξέρω αν όλα αυτά έχουν απαντηθεί επαρκώς με πολιτικά, κοινωνιολογικά και ιδεολογικά εργαλεία. Αν ρίξουμε μια ματιά στον σύγχρονο κόσμο, θα δούμε ότι δεν είναι και τόσο καλύτερος και πιο ευτυχισμένος, πιο δίκαιος και πιο ανθρώπινος από τότε. Ο Χομπσμπάουμ είπε ότι μετά την πτώση του «υπαρκτού» έπαψαν να φοβούνται οι πλούσιοι. 

  Ο διπολικός κόσμος αντικαταστάθηκε από τον μονοπολικό της μιας και μοναδικής (αμερικάνικης) υπερδύναμης. Και αυτό το μοντέλο όμως έχει ήδη αμφισβητηθεί και αποδυναμωθεί. Οδεύομε προς έναν πολυπολικό κόσμο που ωστόσο κανένας δεν μας εγγυάται ότι θα είναι πιο ειρηνικός και πιο δημοκρατικός από τον ψυχροπολεμικό διπολισμό. 

 Για να επανέλθω στο πρώτο ερώτημα: η Σοβιετική Ένωση δεν ήταν απλά ένα κράτος έθνος. Ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Προϊόν της Οκτωβριανής Επανάστασης και του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου η ΕΣΣΔ, ταυτίστηκε με το πρώτο και μοναδικό μέχρι σήμερα εγχείρημα για την υπέρβαση του καπιταλισμού. Ένα εγχείρημα από το οποίο όπως έγραφε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο το 1848 «οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν παρά μόνο τις αλυσίδες τους». 

  Ανεξάρτητα λοιπόν με το πώς απαντά κανείς στο ιστορικό ερώτημα, αν δηλαδή ήταν η κατάλληλη στιγμή και ο κατάλληλος χώρος ( η τσαρική Ρωσία του 1917), για να επιτύχει ένα τέτοιο εγχείρημα, αυτή καθαυτή η μοναδικότητά του, του έδωσε έναν ξεχωριστό απελευθερωτικό συμβολισμό. 

   Η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η παιδεία και η υγεία με ίσες προσβάσεις για όλους, η γρήγορη ανάπτυξη που άφηνε πίσω της την καθυστέρηση αιώνων και τέλος η μεγάλη αντιφασιστική νίκη του λαού της Σοβιετικής ένωσης με βαρύ τίμημα , δημιούργησαν για τους φτωχούς και καταπιεσμένους όλου του κόσμου την έννοια της «Σοβιετικής Πατρίδας». Μιας Πατρίδας που φαινόταν ότι ανήκει σε όλους αυτούς. Κάθε της επιτυχία τους έδινε ελπίδα και προσδοκία. Ο νέος κόσμος ήταν παρών και επέτρεπε στους εργαζόμενους της Δύσης να οραματίζονται και κυρίως τους παρότρυνε να διεκδικούν. 

  Έτσι η Σοβιετική Ένωση ήταν για κάποιες δεκαετίες το ζωντανό παράδειγμα ότι υπάρχει και άλλος κόσμος, υπάρχει και άλλος δρόμος, ο καπιταλισμός και η βαρβαρότητά του δεν είναι η μοίρα του ανθρώπου. 

Τα πράγματα βέβαια πήραν τον δρόμο τους. Η κατάρρευση ήλθε να διαψεύσει την πιο μεγάλη ελπίδα και την πιο τολμηρή ιδέα που γεννήθηκαν ποτέ στον κόσμο. Αλλά σε είκοσι χρόνια από την ληξιαρχική πράξη διάλυσης της ΕΣΣΔ και την περίφημη διακήρυξη περί του τέλους της ιστορίας, ο καπιταλισμός – στην ακραία νεοφιλελεύθερη εκδοχή του – από νικητής μετατρέπεται σε ηττημένο. Βυθίζεται σε μια μεγάλη κρίση – όχι μόνο δημοσιονομική – αλλά γενικευμένη και σύνθετη. 

  Στον ορίζοντα αυτής της κρίσης τι υπάρχει ; Η κρίση του ΄29 δεν επιλύθηκε με οικονομικά εργαλεία, αλλά με τον πόλεμο. Ανατριχιαστικό ακούγεται. Οι εργαζόμενοι όμως σήμερα που ζουν τον σκληρό καπιταλισμό που ακολούθησε την πτώση της Σοβιετικής ένωσης, έχουν κατανοήσει ότι η λύση δεν μπορεί να είναι η αναθεμελίωση αυτού του καπιταλισμού, του χρηματιστικού κεφαλαίου και του τζόγου. 

 Είκοσι χρόνια μετά την ΕΣΣΔ, χρειαζόμαστε όσο ποτέ άλλοτε , μια αφήγηση , ένα όραμα, μια σοσιαλιστική προοπτική που να εμπνέει και να αναδεικνύει τις προτεραιότητες της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης , της περιβαλλοντικής εγρήγορσης και της ειρήνης. 

 Αυτές δεν μπορούν να υπηρετηθούν πια μόνο με μεταρρυθμίσεις και επιδιορθώσεις σε εθνικό επίπεδο, αλλά με αλλαγές και ρήξεις διεθνικού και οικουμενικού χαρακτήρα.